CỔ ĐÔ – “LÀNG HỌA SĨ” QUÊ TÔI

                                                                  Bài phát trên Chương trình Phát thanh Quân đội

          Tôi không sinh ra và lớn lên ở Cổ Đô, nhưng lại có duyên được làm con rể Cổ Đô, nơi được mệnh danh là “làng họa sĩ”, có một không hai trên dải đất hình chữ S này.

Đã hơn mười năm rồi, nhưng tôi vẫn còn ấn tượng mãi với lần đầu tiên được vợ đưa về ra mắt họ hàng, bà con làng Cổ Đô. Đập vào mắt tôi là một ngôi làng nhỏ hiền hòa nằm nép mình bên dòng sông Hồng hùng vĩ, thuộc địa phận xã Cổ Đô, Ba Vì, Hà Nội. Chẳng biết có phải vì phong cảnh hữu tình hay không, mà nơi đây từ xa xưa đã xuất hiện rất nhiều người mê hội họa đến vậy. Nơi mà những người nông dân chân tay lấm lem bùn đất lại cũng chính là những họa sỹ tài hoa. Có những người cứ buông tay cày, tay cuốc là cầm cọ vẽ say mê.

Mặc dù đã đọc và được nghe kể nhiều về làng Cổ Đô, nhưng chỉ khi được sống và trải nghiệm ở Cổ Đô, tôi mới tin “làng họa sĩ” không phải là “hữu danh vô thực”. Mỗi thế hệ đều có những họa sĩ xuất sắc và các lớp con cháu luôn tiếp bước cha anh tạo nên danh tiếng Làng. Ở đây, có những người không qua đào tạo, nhưng nhờ năng khiếu, niềm đam mê, cộng với sự chỉ bảo của thế hệ đi trước mà trở thành họa sĩ, họ đến với nghiệp cầm cọ tự nhiên như hơi thở. Qua các thế hệ, Cổ Đô đã có hơn 100 hoạ sĩ, trong đó có nhiều tên tuổi nổi tiếng được giới hội hoạ đánh giá cao như: Sỹ Tốt, Sĩ Thiết, Sỹ Tuấn, Trần Hòa, Giang Khích, Ngô Bình Thiểm, Nguyễn Ngọc Thạch, Huỳnh Mai, La Vuông, Nguyễn Quang Trung...

Trong làng, mỗi hoạ sĩ đều có một phòng tranh riêng nho nhỏ tại nhà và nhiều người có phòng tranh ở Hà Nội. Làng cũng có nhiều lớp học vẽ rất độc đáo, là nơi ươm mầm các tài năng hội họa của Cổ Đô. Năm 2002, những người cùng có chung niềm đam mê hội họa đã lập nên "Câu lạc bộ Mỹ thuật Cổ Đô". Nhiều hội viên, sau mỗi lần hoàn thành được một bức tranh mà mình ưng ý, lại gọi anh em bạn bè trong câu lạc bộ đến cùng uống nước trà và thưởng ngoạn. Họ xem tranh rồi nhận xét, rút kinh nghiệm cho nhau. Câu lạc bộ cũng là nơi tổ chức các cuộc triển lãm tranh của các “họa sĩ nông dân”, và mỗi lần diễn ra triển lãm Cổ Đô lại từng bừng như trong ngày hội.

Về Cổ Đô, tôi không chỉ vui vì nước ta có một làng nghề độc đáo như vậy, mà còn rất đỗi hạnh phúc và tự hào có ông ngoại là cố họa sĩ Sĩ Tốt, người được bà con trong làng tôn vinh là ông tổ, là người thầy đầu tiên của "làng họa sĩ”. Tôi vẫn còn nhớ như in, những câu chuyện bà kể về ông: Thuở nhỏ ông đã mê vẽ, vẽ từ cổng đình, cổng chùa, đến các con vật... Nhưng ngày đó, làng là vùng địch hậu, sợ con mình bị liên lụy bởi những bức tranh ấy, mà cụ thân sinh ra ông luôn phải xé bỏ các tác phẩm đầu đời của ông. Sau đó ông đi bộ đội, tham gia các chiến dịch biên giới, chiến dịch thu đông và chiến dịch Điện Biên Phủ. Năm 1955 ông được về trường Cao đẳng Mỹ thuật Việt Nam (nay là trường Đại học Mỹ thuật Hà Nội) học và trở thành một trong những họa sĩ tài danh của nền mỹ thuật Việt Nam.

Các tác phẩm tiêu biểu của ông như “Bế Văn Đàn lấy thân làm giá súng” đã tham gia Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1954; “Em nào cũng được học cả” đoạt giải Nhì tại Triển lãm Mỹ thuật toàn quốc năm 1958, sau này được trưng bày tại Triển lãm Mỹ thuật tại Matxcơva. Hay như tác phẩm “Tiếng đàn bầu” mà tôi được biết từ những ngày cắp sách đến trường. Với những đóng góp đó, năm 2007, ông được truy tặng giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật. Năm 2006, gia đình đã xây dựng một bảo tàng xinh xắn mang tên bảo tàng “Sỹ Tốt và gia đình" để lưu giữ những bức tranh tiêu biểu của ông, em trai là họa sĩ Sỹ Tuấn, con trai họa sĩ La Vuông và cùng nhiều con cháu khác.

Bảo tàng đã thu hút đông đảo khách thập phương trong và ngoài nước đến tham quan, học tập. Năm 2008, đồng chí Phạm Quang Nghị, Ủy viên Bộ Chính trị, Bí thư Thành ủy Hà Nội đã ghi lại những cảm tưởng xúc động khi đến thăm bảo tàng: “Qua những tác phẩm còn lưu giữ, người xem được cảm nhận một giai đoạn lịch sử đấu tranh cách mạng hết sức hào hùng và lãng mạn của nhân dân ta. Với vẻ đẹp long lanh hòa sắc, người xem rất cảm phục tài năng và tâm hồn lạc quan của người họa sĩ nổi tiếng một thời – họa sĩ Sỹ Tốt”.

Nếu có điều kiện về làng Cổ Đô, các đồng chí sẽ bắt gặp trong từng ngõ xóm, trên đường làng, bên những cây rơm, bờ tre, các em nhỏ đang say sưa vẽ những ước mơ của mình lên nền đất, giấy học sinh. Còn hình ảnh thường trực là những giá vẽ được đặt ngay bên những luống cày, ruộng cấy để khi ngơi tay cuốc, tay cày hoặc khi cảm hứng sáng tác bất thần trỗi dậy, thì những người nông dân lấm lem bùn đất ấy, có thể ngay lập tức thả hồn vào tranh. Đúng như người dân Cổ Đô vẫn tự hào “Hội hoạ đã ăn vào máu chúng tôi rồi!”./.

NGUYỄN ANH SƠN